Tranh minh hoạ Gia Cát Lượng. (Ảnh: Internet)

Hiền nhân thường thường là nói về những người có tài năng cứu nhân Ä‘á»™ thế, đức hạnh cao thượng. Cổ nhân luôn luôn lấy tiêu chuẩn chọn người gồm nhiều mặt cả đức lẫn tài, và không hề coi đức vá»›i tài nhÆ° nhau, mà là vô cùng coi trọng vị trí thống soái và tác dụng chủ đạo của Đức đối vá»›i tài, đặt Đức lên trên cùng. “Tài giả đức chi tÆ°, đức giả tài chi soái” (Tạm dịch: Người có tài chỉ là phụ, người có Đức má»›i quan trọng). TÆ° Mã Quang thời Bắc Tống căn cứ theo quan hệ giữa Đức vá»›i tài Ä‘ã chia người ta ra làm 4 loại: Đức tài toàn vẹn là Thánh nhân, Đức tài đều kém là người ngu, Đức trên tài là quân tá»­, tài hÆ¡n đức là tiểu nhân. Khi dùng người, tốt nhất là lá»±a chọn Thánh nhân, sau Ä‘ó là quân tá»­, nếu nhÆ° đều chẳng có, thì thà chọn người ngu còn hÆ¡n chọn tiểu nhân. Bởi vì có tài mà vô Đức là loại người nguy hiểm nhất, so vá»›i loại người không tài không Đức thì còn tồi tệ hÆ¡n. Khang Hy thời nhà Thanh dùng người tài thì có má»™t tiêu chuẩn nhất quán nhÆ° sau: “Quốc gia dùng người, cần phải lấy Đức làm căn bản, tài nghệ chỉ là thứ yếu”. “Tài Đức đều cao thì tốt, nếu có tài mà kém Đức, thì cÅ©ng không bằng có Đức mà không có tài”.

Thời kỳ Chiến quốc có má»™t câu chuyện rằng: Ngụy Huệ VÆ°Æ¡ng hỏi Tề Uy VÆ°Æ¡ng:“Ông là VÆ°Æ¡ng nÆ°á»›c Tề, chắc hẳn là thu thập được nhiều bảo vật?”

Tề Uy VÆ°Æ¡ng Ä‘áp: “Không có”.

Ngụy Huệ VÆ°Æ¡ng nói: “NÆ°á»›c nhỏ nhÆ° nÆ°á»›c tôi, cÅ©ng đều có tàng trữ mấy viên minh châu lá»›n đường kính cả tấc, loại trân châu ấy phát ra ánh sáng có thể chiếu rọi 12 chiếc xe. Ông là vua nÆ°á»›c lá»›n nhÆ° thế, tại sao má»™t chút bảo vật cÅ©ng chẳng có?”.

Tề Uy VÆ°Æ¡ng nói: “Châu báu quý nhất của nÆ°á»›c tôi là người tài, bảo vật này so vá»›i bảo vật mà ông nói thì không nhÆ° nhau. Tôi có má»™t bề tôi tên là Đàn Tá»­, tôi phái ông ta trấn thủ Cao Đường, người nÆ°á»›c Triệu ở phÆ°Æ¡ng Bắc không dám xâm phạm. Có má»™t bề tôi khác tên là Kiềm Phu, tôi phái ông ta Ä‘óng ở Từ Châu, có thể quản lý hÆ¡n 7000 há»™ dân từ bốn phÆ°Æ¡ng trời lui tá»›i. Tôi còn có má»™t bề tôi tên là Loại Thủ, dÆ°á»›i sá»± quản lý của ông ta trăm họ an cÆ° lạc nghiệp, đồ vật Ä‘ánh rÆ¡i trên đường không ai nhặt lấy, Ä‘êm không cần phải khóa cá»­a. Châu báu nhÆ° thế, quang minh chói lọi nghìn dặm, chứ Ä‘âu chỉ có 12 cá»— xe?”. Tề Uy VÆ°Æ¡ng nhÆ° vậy là Ä‘ã nói ra nguyên nhân tại sao nÆ°á»›c Tề giàu mạnh.

Thừa tÆ°á»›ng Gia Cát Lượng thời Thục Hán lúc lâm chung bèn đề cá»­ vá»›i Hậu Chủ giá»›i thiệu TÆ°Æ¡ng Uyển làm quan TÆ°á»›ng quốc, nói rằng bình thường người ấy chú trọng việc tu thân, có Đức hạnh cao thượng, biết nghe lời trung, làm việc vô tÆ°. Sau khi Gia Cát Lượng qua đời, TÆ°Æ¡ng Uyển má»—i ngày xá»­ lý hàng vạn việc, lấy việc chính sá»± và chăm sóc cho nhân dân làm cÆ¡ bản, Ä‘á»™ lượng khoan dung, không phụ hy vọng của mọi người. Lúc Ä‘ó nÆ°á»›c Thục yếu nÆ°á»›c Ngụy mạnh, nÆ°á»›c Ngụy có rất nhiều nhân tài kiệt xuất, nhiều lần Ä‘ánh Thục, vậy mà TÆ°Æ¡ng Uyển và KhÆ°Æ¡ng Duy có thể bảo vệ được nÆ°á»›c Thục trong suốt 29 năm trường, khiến cho đất nÆ°á»›c hòa bình yên ổn, chứng minh Gia Cát Lượng dùng người rất chính xác. Kỳ thá»±c Gia Cát Lượng bản thân là má»™t nhân tài. Ông vì kế hoạch thống nhất Trung Quốc mà Ä‘ã “Cúc cung tận tụy, đến chết không thôi”. Ông ở trong“Xuất sÆ° biểu” trao cho Hậu Chủ có viết:“Nhà thần có 800 cây dâu tằm, áo cÆ¡m con cháu có thể tá»± lo được. Ngày thần chết, không muốn trong nhà có dÆ° dả lụa là gấm vóc hay tiền của lợi tức, cÅ©ng giúp được cho bệ hạ”. Người mà ông bổ nhiệm cÅ©ng đều thanh liêm biết tá»± giữ mình. TÆ°Æ¡ng Uyển“Tính cách cao thượng khiêm tốn, trong nhà không tích cóp tài sản gì. Con cái ông đều làm ăn má»™t cách bình dân, không khác gì trăm họ”. KhÆ°Æ¡ng Duy cÅ©ng là “Nhà cá»­a thanh đạm, không có tài sản gì Ä‘áng kể, ra vào cung chẳng có xe Ä‘Æ°a Ä‘ón”.

Làm việc chính sá»± có dá»±a trên Đức hạnh hay không, nó quan hệ đến việc má»™t người phải chăng có thể dùng quyền hạn trong tay mà mÆ°u lợi cho trăm họ, quan hệ đến tác phong và uy tín của tác phong tập quán của nhân dân và quan lại, và sá»± an nguy của chính quyền. Từ xÆ°a đến nay, quan lại có Đức hạnh cao, phẩm cách tốt là cÆ¡ sở của má»™t nền chính trị liêm khiết sáng sủa, họ vào bất kỳ lúc nào cÅ©ng có thể đặt lợi ích của trăm họ lên hàng đầu, Ä‘ó cÅ©ng là giá trị chân chính của việc chọn người tài đức. Ngược lại, chỉ chọn dùng kẻ thân thích thì chỉ có thể làm cho đất nÆ°á»›c và dân tá»™c suy yếu nguy vong. Bởi vì nó lấy lợi ích cá nhân làm căn bản, khiến cho lòng ích ká»· ham muốn cá nhân bành trÆ°á»›ng, những kẻ kém cỏi hoành hành, vô cùng tai hại. Những loạn thần tặc tá»­ xÆ°a nay, phần nhiều không phải là vì kém tài mà là vì kém Đức. Vô Đức má»›i là mối họa lá»›n của con người.

Thái Kinh thời Bắc Tống có sở trường là thÆ° họa, lúc ấy rất có danh tiếng. Tống Huy Tông thấy vậy vô cùng vui mừng. Thái Kinh bèn lấy các bức thÆ° họa và bình phẩm của mình, má»™t mặt nhờ người khác Ä‘em tặng cho Tống Huy Tông, cung phi và hoạn quan. Thái Kinh chính là dá»±a vào kiểu a dua nịnh hót nhÆ° thế mà dần dần được làm Tể tÆ°á»›ng. Hắn hoang phí rất nhiều tiền của quốc gia xây dá»±ng mở rá»™ng hoàng cung, cho đến trÆ°á»›c lúc triều Bắc Tống diệt vong thì đều tại xây dá»±ng, vàng bạc tham ô còn nhiều hÆ¡n cả ngân khố triều Ä‘ình. Hắn hãm hại trung thần, kết bè kéo đảng, chỉ chọn dùng toàn thân thích. Má»™t lần, Thái Kinh tìm người mà ông ta Ä‘ã đề bạt trÆ°á»›c Ä‘ây là Ngô Bá Cá»­ làm việc. Ngô Bá Cá»­ muốn làm theo quy củ chế Ä‘á»™ của triều Ä‘ình, Thái Kinh lập tức nổi giận bừng bừng thét: “Đã làm quan to mà còn muốn làm người tốt, sao có thể nhÆ° vậy được?”.Lập tức giáng chức Ngô Bá Cá»­ trục xuất khỏi triều Ä‘ình. Thời kỳ Thái Kinh nắm quyền triều chính, nạn hối lá»™ hoành hành, dân chúng lầm than, là thời kỳ Ä‘en tối nhất trong lịch sá»­ nhà Bắc Tống. Nhân dân cả nÆ°á»›c đứng lên kêu gọi Ä‘em tá»­ hình Thái Kinh để tạ tá»™i vá»›i thiên hạ. Trung thÆ° thị lang Hầu Mông nói: “Nếu nhÆ° Thái Kinh có thể mÆ°u tính má»™t cách Ä‘oan chính, thì dù là Tể tÆ°á»›ng hiền lÆ°Æ¡ng từ thời cổ đại cÅ©ng không hÆ¡n được ông ta! Đáng tiếc là ông ta không theo con đường chính đạo”.

Từ Ä‘ó có thể thấy, bất kể là người tài năng, trí óc tá»›i Ä‘âu, nếu nhÆ° trong lòng không chính, không những là không thể cống hiến cho đất nÆ°á»›c, mà ngược lại sẽ tạo thành nguy hại to lá»›n. Đây là do không tu dưỡng đức hạnh mà ra. Ngày nay, đạo đức xã há»™i má»—i ngày trượt dốc hàng vạn dặm, việc chấn hÆ°ng nền văn hóa thần truyền vÄ© đại có ý nghÄ©a càng trọng yếu. Pháp luật chỉ ràng buá»™c hành vi của con người, còn đạo đức ràng buá»™c tâm người, Pháp trị tiểu nhân, Đức trị quân tá»­. Chúng ta cần phải giữ vững tâm pháp đạo đức, má»›i có thể Ä‘i trên con đường chính đạo, má»›i có được tÆ°Æ¡ng lai tÆ°Æ¡i sáng, má»›i có thể khiến phong tục tập quán của người dân Ä‘i theo đường chính, vạn sá»± được hÆ°ng vượng phồn vinh, thiên hạ được thái bình.

Zhi Zhen

Theo daikynguyenvn