Xuất thân nghèo khó

Xếp sau Tổng đốc PhÆ°Æ¡ng về mức Ä‘á»™ giàu có tại Sài Gòn những năm cuối thế ká»· 19 đầu thế ká»· 20 là bá há»™ Xường Lý Tường Quang. Ông là chính là nhân vật “tam Xường” trong câu truyền miệng nhất Sỹ, nhì PhÆ°Æ¡ng, tam Xường, tứ Hỏa của người Sài Gòn xÆ°a.

Hiện nay, tại TP.HCM vẫn còn những dấu tích, tÆ° liệu về mức Ä‘á»™ giàu có “của ăn mấy đời không hết” của bá há»™ Xường. Thế nhÆ°ng ít ai biết rằng, bá há»™ Xường có xuất thân nghèo khó và sá»›m mồ côi cả cha lẫn mẹ.

Chúng tôi may mắn có cuá»™c trò chuyện vá»›i ông Lý Thanh Liêm (69 tuổi, cháu đời thứ 5 của bá há»™ Xường) và được ông cung cấp những tÆ° liệu hiếm hoi về vị đại phú hào có xuất thân đặc biệt này. Theo ông Liêm, bá há»™ Xường tên thật là Lý Tường Quang.

Di ảnh bá há»™ Lý Tường Quang và vợ được đặt tại ngôi má»™ của ông bà

Ông Quang là người con trai thứ 2 của ông Lý Sáng Ế (1781 – 1855) và bà Trần Thị ThÆ¡. Năm 1842, bà ThÆ¡ sinh Lý Tường Quang trong bọc Ä‘iều. Lúc này, gia Ä‘ình vợ chồng ông Ế vẫn sống trong nghèo khó. Cả hai thường xuyên Ä‘au bệnh.

Ít năm sau, bà ThÆ¡ qua đời vì thiếu thuốc trị bệnh. Không lâu sau, ông Ế cÅ©ng theo vợ về miền cá»±c lạc. Lúc ấy, cậu bé Lý Tường Quang vừa tròn 13 tuổi. Vì còn quá nhỏ, cậu chÆ°a học được nghề thuốc của cha để nuôi sống bản thân.

Dẫu vậy, cậu bé Tường Quang nổi tiếng thông minh, kiên cường và đặc biệt khéo tay, học gì nhá»› nấy nên được nhiều người yêu quý, giúp đỡ. Để nuôi sống mình, Tường Quang học lỏm được nghề nặn tò he.

Ngày ngày, cậu ra góc đường nặn tò he. Cậu nặn tò he đẹp, có hồn đến ná»—i thu hút không chỉ trẻ con, người lá»›n mà cả lính Pháp cÅ©ng đến xem, mua. Sức hút của cậu cÅ©ng khiến quán nÆ°á»›c của người Hoa gần Ä‘ó đắt khách

Tiếp xúc vá»›i lính Pháp nên Tường Quang cÅ©ng bập bẹ học tiếng Pháp. Tiệm nÆ°á»›c nhiều lần nhờ cậu bé Tường Quang thông dịch cho mình má»—i khi phục vụ người Pháp. Do Ä‘ó, tiệm nÆ°á»›c cho phép Tường Quang đến trÆ°á»›c cá»­a quán nặn tò he. Thậm chí, chủ quán còn cho cậu hùn vốn làm ăn chung vá»›i mình.

Tài liệu Cuá»™c đời và sá»± nghiệp của ông Lý Tường Quang do ông Lý Thanh Liêm cung cấp ghi nhận, sau khi tích lÅ©y được vốn, Lý Tường Quang tá»± mở má»™t tiệm buôn bán nhỏ cho riêng mình.

Nổi tiếng thông minh, giỏi cả tiếng Hoa, tiếng Việt và tiếng Pháp, ông Lý Tường Quang giúp nhiều người Hoa xin được việc làm. Việc này khiến ông được mọi người tín nhiệm, bầu làm bang chủ Triều Châu.

Má»™t góc từ đường họ Lý, nÆ¡i ông Lý Tường Quang từng sinh sống và cÅ©ng là trụ sở kinh doanh của ông

Khi biết ông Lý Tường Quang giỏi cả tiếng Hoa, tiếng Việt và tiếng Pháp, chính quyền Pháp thuá»™c Ä‘ã mời ông làm thông ngôn và giao cho chức bang trưởng cai quản cả 7 bang người Hoa ở Sài Gòn – Chợ Lá»›n.

Trong thời gian này, ông có nhiều sáng kiến, Ä‘em lại lợi ích cho người dân nÆ¡i mình sinh sống. Má»™t trong số này là việc đề xuất lập sở rác, sở thùng để vệ sinh Ä‘ô thị. Nhận thấy đề xuất của ông hợp lý, chính quyền Pháp thuá»™c đồng ý, cho ông Quang tạm đảm trách cả 2 sở này. Khi công việc vệ sinh, dọn rác ở Ä‘ô thị hoạt Ä‘á»™ng tốt, ông Lý Tường Quang giao lại cho bang Triều Châu đảm trách.

Sau Ä‘ó, ông cÅ©ng rút khỏi quan trường, từ bỏ công việc thông ngôn để kinh doanh. Ban đầu, ông mua cá tÆ°Æ¡i ở lục tỉnh rồi bán ở Sài Gòn, Chợ Lá»›n. Sau Ä‘ó, ông lại chế biến cá khô, mắm để bán ra các vùng xa hÆ¡n. Thậm chí, ông còn xuất khẩu cá khô sang Pháp, Mỹ.

Nhờ có mối quan hệ tốt vá»›i chính quyền Pháp thuá»™c, ông Lý Tường Quang lập công ty Kim Bảo. Công ty của họ Lý thu mua thá»±c phẩm ở miền Tây rồi bán ở Sài Gòn, Chợ Lá»›n.

Ngược lại, ông cÅ©ng mua nhu yếu phẩm từ Sài Gòn – Chợ Lá»›n rồi Ä‘em ngược xuống miền Tây bán. Dần dần ông mở rá»™ng thu mua, bán thá»±c phẩm rá»™ng khắp Nam kỳ lục tỉnh và phất lên nhanh chóng.

Giàu thứ 3 Sài Gòn xÆ°a

Thời Ä‘iểm ấy, hoạt Ä‘á»™ng kinh doanh của đại gia họ Lý rá»™ng lá»›n đến ná»—i người dân kháo nhau rằng má»™t ná»­a dân miền Tây đều mua nhu yếu phẩm từ Lý Tường Quang. Ông trở thành vua nhu yếu phẩm.

Có vốn, ông Quang mở rá»™ng việc kinh doanh sang bất Ä‘á»™ng sản. Ông mua các khu đất có vị trí, địa thế đẹp tại Sài Gòn để xây nhà rồi cho thuê. Nhiều giai thoại cho rằng, tại Sài Gòn xÆ°a, bá há»™ Xường sở hữu hÆ¡n 30.000 căn nhà.

Sau vài năm nhà đất của ông Ä‘ã chiếm phân ná»­a khu vá»±c Chợ Lá»›n, lan ra tận Gia Định và trở thành phú há»™ giàu có nổi tiếng ở đất Sài Gòn xÆ°a.

Do có tên đệm là Tường nhÆ°ng được người trong gia Ä‘ình phát âm theo tiếng Hoa là “xường”, nên ông Lý Tường Quang được người dân thời bấy giờ gọi là bá há»™ Xường. Từ Ä‘ó, danh tiếng bá há»™ Xường nổi tiếng khắp Nam kỳ lục tỉnh

Khu má»™ của vợ chồng bá há»™ Lý Tường Quang bề thế và được xây dá»±ng vá»›i kiến trúc đẹp mắt

Tài liệu Cuá»™c đời và sá»± nghiệp của ông Lý Tường Quang ghi lại việc sau khi trở thành phú há»™ giàu nứt đố, đổ vách, bá há»™ Xường quyết tìm mua những khu đất gắn liền vá»›i thời thÆ¡ ấu của mình. Ông mua liền 3 miếng đất nhỏ, nÆ¡i ông sinh ra, lá»›n lên, trở thành bá há»™ giàu có.