Chuyển đổi phÆ°Æ¡ng pháp Ä‘o lường nghèo Ä‘ói từ Ä‘Æ¡n chiều sang Ä‘a chiều là xu hÆ°á»›ng chung của cả thế giá»›i. Cảnh tát cá Ä‘ìa gần Kênh VÄ©nh Tế, An Giang. Ảnh" Hoài PhÆ°Æ¡ng

Má»™t gia Ä‘ình làm nghề chế tác vàng nữ trang, má»—i tháng thu nhập chừng 100 triệu đồng, cả năm kiếm được chừng 1,2 tỉ đồng. Ai dám nói Ä‘ây là há»™ nghèo, cần há»— trợ?

Thế nhÆ°ng theo phÆ°Æ¡ng pháp xác định chuẩn nghèo má»›i, thu nhập chỉ má»›i là má»™t trong hai tiêu chí. Giả dụ cÅ©ng há»™ làm nghề kim hoàn này, ngoài hai vợ chồng còn ba người con, không ai tham gia bảo hiểm y tế cả vì chÆ°a quen việc mua bảo hiểm y tế. NhÆ° vậy trong “5 chiều xã há»™i”, họ bị trừ 10 Ä‘iểm về y tế.

Hai người con lá»›n Ä‘ã tốt nghiệp đại học nhÆ°ng tiếc thay cả hai đều không xin được việc làm dù rải Ä‘Æ¡n xin việc khắp nÆ¡i cả mấy năm nay. Ông bố và bà mẹ làm nghề ở nhà nên không có bảo hiểm xã há»™i. Vậy gia Ä‘ình này bị trừ thêm 20 Ä‘iểm, trong Ä‘ó có 10 Ä‘iểm về việc làm và 10 Ä‘iểm về bảo hiểm xã há»™i.

Thấy hai anh thất nghiệp nhÆ° thế nên người con thứ ba học xong lá»›p 6 thì ở nhà để ông bố truyền nghề, vậy là gia Ä‘ình bị trừ thêm 10 Ä‘iểm nữa về giáo dục-Ä‘ào tạo.

Tổng cá»™ng trong “5 chiều xã há»™i” họ bị thiếu hụt đến 40 Ä‘iểm và ngay lập tức họ sẽ được xếp vào diện há»™ nghèo (bất kể thu nhập 100 triệu đồng má»—i tháng). Đó là bởi há»™ nghèo ở TPHCM được định nghÄ©a là há»™ dân có 1 hoặc cả 2 tiêu chí: có thu nhập bình quân từ 21 triệu đồng/người/năm trở xuống; Có tổng số Ä‘iểm thiếu hụt của 5 chiều nghèo (các dịch vụ xã há»™i cÆ¡ bản) từ 40 Ä‘iểm trở lên.

Ở Ä‘ây có hai cách để giải quyết tình trạng kỳ quặc giả định ở trên.

Cách dá»… nhất là sá»­a lại má»™t chữ trong định nghÄ©a: thay vì nói “có 1 hoặc cả 2 tiêu chí” thì nên ghi rõ “có cả 2 tiêu chí” Ä‘á»ƒ thu nhập lúc nào cÅ©ng là tiêu chí cần có để xác định nghèo hay không. Nên nhá»› Quyết định 59/2015/QĐ-TTg của Thủ tÆ°á»›ng Chính phủ má»›i ban hành ngày 19-11-2015 về việc ban hành chuẩn nghèo tiếp cận Ä‘a chiều áp dụng cho giai Ä‘oạn 2016-2020 cÅ©ng dùng thu nhập nhÆ° má»™t tiêu chí lúc nào cÅ©ng có mặt để xác định há»™ nghèo. Ví dụ, há»™ nghèo thành thị là há»™ Ä‘áp ứng má»™t trong hai tiêu chí sau: - Có thu nhập bình quân đầu người/tháng từ đủ 900.000 đồng trở xuống; Có thu nhập bình quân đầu người/tháng trên 900.000 đồng đến 1.300.000 đồng và thiếu hụt từ 3 chỉ số Ä‘o lường mức Ä‘á»™ thiếu hụt tiếp cận các dịch vụ xã há»™i cÆ¡ bản trở lên.

Nói cách khác ở bình diện toàn quốc, cÅ©ng Ä‘o lường mức nghèo không chỉ bằng thu nhập mà còn các chiều xã há»™i nhÆ° y tế, giáo dục, nhà ở, nÆ°á»›c sạch và thông tin. NhÆ°ng việc thiếu hụt tiếp cận các dịch vụ xã há»™i cÆ¡ bản phải Ä‘i kèm má»™t mức thu nhập nào Ä‘ó chứ bản thân việc thiếu hụt Ä‘ó không thể đứng má»™t mình làm thÆ°á»›c Ä‘o xác định má»™t há»™ là nghèo hay không.

Cái ví dụ nói ở trên cho thấy gia Ä‘ình Ä‘ó không nghèo, Ä‘iểm thiếu hụt của họ là má»™t sá»± chọn lá»±a chứ không phải là hoàn cảnh bắt buá»™c.

Chuyển đổi phÆ°Æ¡ng pháp Ä‘o lường nghèo Ä‘ói từ Ä‘Æ¡n chiều sang Ä‘a chiều là xu hÆ°á»›ng chung của cả thế giá»›i. Chỉ số nghèo Ä‘a chiều toàn cầu (MPI) hiện được sá»­ dụng tại 110 nÆ°á»›c tập trung vào ba lÄ©nh vá»±c: giáo dục, sức khỏe và Ä‘iều kiện sống vá»›i 10 tiêu chí cụ thể. NhÆ°ng các tiêu chí của họ không giống tiêu chí chúng ta Ä‘ang dùng.

Vì thế cách thứ hai là xem lại các tiêu chí dùng để xác định “5 chiều xã há»™i” vì nhiều cái không nói lên Ä‘iều gì liên quan đến nghèo hay giàu cả. Lấy chuyện bảo hiểm xã há»™i làm ví dụ, cứ thẳng thừng “có người trong tuổi lao Ä‘á»™ng, hiện Ä‘ang làm việc nhÆ°ng không có bảo hiểm xã há»™i” là trừ 10 Ä‘iểm thì ngay lập tức đến 80% lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng bị trừ Ä‘iểm. Bởi bảo hiểm xã há»™i hiện nay má»›i chỉ bao phủ được 20% lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng, hầu nhÆ° không vá»›i tá»›i khu vá»±c kinh tế cá thể hiện chiếm tá»· trọng lá»›n nhất trong nền kinh tế. Nói chuyện bảo hiểm xã há»™i vá»›i những người lao Ä‘á»™ng thuá»™c khu vá»±c phi chính thức nhÆ° lao Ä‘á»™ng tá»± do, bán hàng rong, há»™ kinh doanh… thật là chuyện xa vời. Đúng là xã há»™i phải ná»— lá»±c mở rá»™ng Ä‘á»™ bao phủ của bảo hiểm xã há»™i vì Ä‘ó là Ä‘ích phải hÆ°á»›ng tá»›i nhÆ°ng xét ở khía cạnh nghèo thì nó không liên quan gì nhiều, không liên quan gì trá»±c tiếp.

Nếu sau Ä‘iều tra, chúng ta có con số há»™ nghèo vì má»™t số “chiều xã há»™i” nhÆ° thế rồi công sức đổ vào để giúp họ có “bảo hiểm xã há»™i” chẳng hạn thì ná»— lá»±c Ä‘ó có Ä‘óng góp cho những chỉ tiêu khác, của ngành khác. Nói cách khác, không thể lấy các khoản kinh phí được dành cho xóa Ä‘ói giảm nghèo vào các công tác có lợi cho ngành khác mà chÆ°a chắc Ä‘ã có lợi ngay cho người thụ hưởng để giúp họ giảm nghèo má»™t cách thá»±c chất.

Nhìn lại các tiêu chí mà chuẩn nghèo Ä‘a chiều MPI mà Liên hiệp quốc Ä‘Æ°a ra má»›i thấy chúng rất cụ thể và thiết thá»±c. Ví dụ về y tế, họ không đặt ra chuyện có hay không có bảo hiểm y tế mà xem trong há»™ có trẻ em nào bị suy dinh dưỡng. Trong Ä‘iều kiện sống, họ Ä‘iều tra xem há»™ Ä‘ó có nhà vệ sinh không, có nÆ°á»›c sạch không, có Ä‘iện không…

Khi tiếp nhận chuẩn nghèo Ä‘a chiều, Việt Nam Ä‘ã có những bổ sung Ä‘áng ghi nhận nhÆ° lÄ©nh vá»±c thông tin. Đúng là trong thời đại bùng nổ thông tin hiện nay mà há»™ nào thiếu tài sản giúp tiếp cận thông tin nhÆ° không có Ä‘iện thoại, Internet, không có ti vi, radio hay máy tính thì rất nên trừ Ä‘iểm “tiếp cận thông tin”. Thế nhÆ°ng nghÄ© kỹ mà coi, nếu có Ä‘iện thoại hay Internet chỉ để đọc tin “cÆ°á»›p, hiếp, giết” Ä‘ang tràn ngập báo chí loại phổ biến nhất thì càng có tài sản loại này càng có hại cho việc giảm nghèo. Để giảm nghèo ở lÄ©nh vá»±c này, rất cần những thông tin hữu ích nhÆ° giúp dân hiểu thế nào là bán hàng Ä‘a cấp để họ được trang bị kiến thức sÆ¡ đẳng để khỏi bị lừa; lãnh đạo các ngành đừng tiếp tay cho bọn lừa đảo bằng cách trá»±c tiếp hay gián tiếp bảo kê cho bọn chúng bằng hình ảnh của mình… Chẳng lạ gì dù tá»· lệ sở hữu Ä‘iện thoại của dân Việt Nam thuá»™c hàng cao nhất thế giá»›i, chúng ta vẫn Ä‘ang nghèo, cá»±c kỳ nghèo về thông tin là vậy.