Cảnh bắt cá Ä‘ìa tại Long Mỹ, Hậu Giang. Ảnh: Hoài PhÆ°Æ¡ng

Gà vừa gáy sáng, chúng tôi Ä‘ã xách giỏ lá»™i ra giữa đồng. Vừa tá»›i bờ Ä‘ìa, chủ Ä‘ìa phân công người be bờ, kéo cỏ, dọn dẹp quanh mép Ä‘ìa để chuẩn bị tát. Hồi Ä‘ó, hầu hết Ä‘ìa đều tát bằng gàu dai, rất ít người dùng máy bÆ¡m nhÆ° bây giờ. Mọi người chia nhau tát, má»—i người đứng gàu (1) khoảng ná»­a tiếng là đổi tay để nghỉ ngÆ¡i, hút thuốc. Không khí thật rôm rả khác thường.

Sau má»™t ngày tát cật lá»±c, mặt trời vừa xuống tá»›i ngọn tre thì má»±c nÆ°á»›c Ä‘ã giá»±t hÆ¡n phân ná»­a, cá bắt đầu Ä‘á»™ng đậy, lên ngá»›p nhÆ° cÆ¡m sôi. Mấy con cá lóc to bằng bắp chuối cứ trườn qua trườn lại rồi lóc lên chá»— nÆ°á»›c lép xép để tìm đường thoát thân.

Bóng chiều Ä‘ã chập choạng, chủ Ä‘ìa sai tôi đốt rÆ¡m un muá»—i và mang hai ngọn Ä‘èn khí Ä‘á treo ngay miệng Ä‘ìa sáng rá»±c nhÆ° ban ngày. Bữa cÆ¡m dã ngoại tối hôm ấy còn ngon hÆ¡n bữa giá»—. Mọi người quay quần bên nhau cười nói rổn rảng. Ä‚n cÆ¡m xong, mọi người tiếp tục tát cho đến lúc gà gáy canh ba thì lÅ© cá bắt đầu phÆ¡i lÆ°ng, ai nấy đều mừng quýnh, tất cả bọn Ä‘àn ông đều xăn quần nhảy xuống Ä‘ìa. Mấy đứa con gái có nhiệm vụ cầm Ä‘uốc đứng dọc hai bên mép Ä‘ìa quÆ¡ qua quÆ¡ lại cho đủ sáng.

Mặt Ä‘ìa lấp xấp nÆ°á»›c, bùn tá»›i gối nhÆ°ng cá thì lá»™i dày đặc không cách nào bắt cho xuể. Ngoài cá còn có lÆ°Æ¡n, rắn, rùa, ốc bÆ°Æ¡u nhÆ°ng Ä‘a số đều là rắn hiền nhÆ° ri voi, ri cá, bông súng. Chủ Ä‘ìa lần lượt chuyển cá lên bờ rồi dùng cá»™ trâu (2) chuyển về nhà. Còn lại, nhóm bắt hôi mạnh ai nấy mò. Mấy con cá lóc “bá»±” thà chết chứ không chịu nạp mạng. Chúng cắm đầu xuống sình non thật sâu nên phải thọc tay tá»›i nách má»›i kéo chúng lên được...

Thời gian trôi Ä‘i, má»›i Ä‘ó mà Ä‘ã mấy chục năm rồi, má»™t hôm có dịp trở về thăm lại vùng đất đầy ắp những ká»· niệm vui buồn, tôi không khỏi bàng hoàng trÆ°á»›c sá»± đổi thay của quê mình. Cái Ä‘ìa bên cạnh cây gáo năm xÆ°a nay Ä‘ã được san bằng, xung quanh đắp Ä‘ê cấy lúa ba vụ. Cuá»™c sống Ä‘ã thay da đổi thịt. NhÆ°ng trong lòng tôi cảm thấy nhÆ° mất mát má»™t cái gì quá Ä‘á»—i thân thÆ°Æ¡ng không có gì bù đắp nổi. Con cháu chúng ta sẽ không bao giờ thấy được hai người Ä‘àn ông vai u thịt bắp đứng hai bên bờ Ä‘ìa múc nÆ°á»›c bằng gàu dai vá»›i những Ä‘á»™ng tác nhịp nhàng, mồ hôi đầm Ä‘ìa mà vẫn nở nụ cười tÆ°Æ¡i rói. Tất cả những thứ Ä‘ó Ä‘ã Ä‘i vào ký ức của những người dân quê hiền lành chất phác. Bây giờ má»—i lần nhìn con trăng hạ tuần tháng chạp và nghe gió bấc lao xao thổi về, lòng tôi không sao ngăn được cảm hoài. NÆ¡i miền quê xa lÆ¡ xa lắc nào Ä‘ó, nếu có còn tát Ä‘ìa chăng nữa, người ta cÅ©ng chỉ tát bằng máy Cô-le hoặc dùng lÆ°á»›i để chụp cá chứ Ä‘âu mình trần chân đất thức suốt Ä‘êm để tát cho cạn Ä‘ìa!

Năm rồi nhân dịp về Tịnh Biên, An Giang, tôi Ä‘ã chứng kiến cảnh tát Ä‘ìa bằng máy bÆ¡m gần kinh VÄ©nh Tế. Đìa tát cạn, người lá»›n trẻ con xúm nhau nhảy xuống mò cá thật vô cùng sôi Ä‘á»™ng. Má»›i Ä‘ây, tôi lại có dịp hòa mình cùng vá»›i bà con ở xã Thuận Hòa, huyện Long Mỹ, Hậu Giang cùng tham gia bắt cá Ä‘ìa vui thật là vui. Ông Nguyá»…n Văn Kha, chủ Ä‘ìa cho biết cá ngày nay không nhiều nhÆ° ngày xÆ°a nhÆ°ng nếu biết chọn nÆ¡i có địa thế và dòng chảy thích hợp, chất chà, thả lục bình dụ cá, má»™t cái Ä‘ìa rá»™ng vài trăm mét vuông, má»—i năm cÅ©ng kiếm được vài trăm ký, đủ để ăn Tết, làm khô, làm mắm.

Nhìn bà con trầm mình dÆ°á»›i bùn mò cá, cười nói huyên thuyên làm tôi nhá»› lại cái thời niên thiếu, năm nào gần Tết bạn bè cÅ©ng rủ nhau Ä‘i bắt cá Ä‘ìa. Hình nhÆ° tất cả hình ảnh về tát Ä‘ìa, mò cá, cho tá»›i bây giờ vẫn còn Ä‘ong đầy trong ngăn ký ức của tôi.

⁽¹⁾ Äá»©ng gàu : Đứng tát bằng gàu dai . Gàu dai , còn gọi là gàu Ä‘ai (seau à cordes), loại gàu Ä‘an bằng tre hoặc trúc có bốn sợi dây dài do hai người đứng hai bên miệng ao hay miệng Ä‘ìa để tát nÆ°á»›c.

⁽²⁾ Cá»™: loại xe không bánh, làm bằng cây và tre do trâu kéo, trọng tải có thể lên tá»›i 1 tấn.