Bà Nguyệt làm tranh kiếng - Ảnh: Thanh DÅ©ng

Làng nghề trăm năm

Tranh kiếng nghÄ©a là vẽ trên tấm kính thành bức tranh vá»›i đủ màu sắc, thể loại nhÆ° tranh núi non, rồng phụng hoặc cảnh làng quê, tranh thờ tiên, đức Phật... Ä‘em treo trang trọng trong nhà. Thuở ấy, chợ Bà Vệ nằm trên cù lao Ông Chưởng (H.Chợ Má»›i, An Giang) lúc nào cÅ©ng nhá»™n nhịp cảnh nhà nhà làm, mua bán tranh kiếng. Dọc theo các ấp Long Thuận, Long Tân của xã Long Điền B lúc nào cÅ©ng tất bật bóng thợ tách, thợ sÆ¡n tranh. DÆ°á»›i con kinh, ghe xuồng nổ máy tành tạch chờ lấy tranh Ä‘i phân phối ở các vùng nông thôn khắp nÆ°á»›c.

Bà Nguyá»…n Thị Thu Nguyệt (58 tuổi) có hÆ¡n 44 năm làm tranh kiếng cho biết nghề xuất hiện ở vùng đất này cả 100 năm nay, bà là thế hệ thứ 3 của làng nghề truyền thống này. Bà kể, làm tranh thịnh hành nhất là sau năm 1980. Lúc Ä‘ó, ngày thường Ä‘ã nhá»™n nhịp nhÆ°ng cận tết thì tÆ°ng bừng vì nhà nào cÅ©ng cần treo tranh ảnh trang hoàng nhà cá»­a Ä‘ón tết cầu mong may mắn. Ông Nguyá»…n Thanh Hòa, sống bằng nghề tranh kiếng hÆ¡n 30 năm, cho biết vào thời hoàng kim, thợ thầy sống no ấm vá»›i nghề. Nhà này thấy nhà kia khấm khá nên nhảy vào mở tiệm bán tranh, vì thế có cả trăm há»™ làm tranh, má»—i tiệm tranh tùy theo quy mô có từ 5 - 10 thợ. Bà Nguyệt thì tá»± hào nghề làm tranh kiếng Ä‘òi hỏi thợ tách (là thợ chính) tay nghề phải khéo và trí tưởng tượng phong phú má»›i cho ra nhiều dòng tranh đặc sắc cÅ©ng nhÆ° Ä‘áp ứng được yêu cầu của khách. Bà nói thợ tách nhÆ° bà được trả công cao, bởi vẽ tranh kiếng phải từ phía sau mặt kính nên chi tiết nào vẽ sau phải vẽ trÆ°á»›c. Vẽ xong, thợ lật tấm kính lại và các hình vẽ thành mặt chính của tranh. Còn thợ sÆ¡n công việc Ä‘Æ¡n giản hÆ¡n, chỉ ngồi tô vẽ các hình ảnh Ä‘ã được vẽ lên tranh.

Nguy cơ thất truyền

Theo các thợ tranh, trÆ°á»›c Ä‘ây tranh kiếng thịnh hành vì các loại tranh nghệ thuật ít. Má»™t căn nhà gá»— treo vài tấm tranh kiếng sẽ làm căn nhà tÆ°Æ¡i sáng, trang nghiêm hẳn lên, đặc biệt là bá»™ tranh kiếng đặt lên bàn thờ. Còn vùng thị tứ, Ä‘ô thị nhiều người không thích treo tranh kiếng vì cho rằng màu mè, nhìn “cải lÆ°Æ¡ng” quá. NhÆ°ng thợ tranh không lo chuyện Ä‘ó, bởi Ä‘Æ°a tranh về vùng nông thôn không đủ bán thì cần chi thị tứ.

Bây giờ, bà Nguyệt thở dài nói má»›i Ä‘ó mà Ä‘ã thành chuyện xÆ°a. Hiện ở vùng nông thôn cÅ©ng kém chuá»™ng tranh kiếng. Nhất là từ năm 2000 trở về sau, tranh kiếng ế ẩm, chủ rồi thợ chán nản lần hồi Ä‘óng cá»­a bỏ nghề. Đến nay làng tranh kiếng vang danh khắp vùng giờ còn lác Ä‘ác vài người làm tranh kiếng. Chỉ đến những ngày cận tết má»›i có chút ít không khí làm tranh rồi sau Ä‘ó làng nghề lại trầm lặng.

Theo bà Nguyệt, làng tranh lâm vào cảnh này phần nhiều do các chủ tiệm dùng công nghệ in tranh thay làm thủ công. Ngày xÆ°a, làm mấy ngày má»›i xong má»™t bá»™ tranh, còn sau này nhiều người tậu máy in lụa màu kéo lên trên tấm kính má»™t ngày có thể làm ra mấy trăm bức. Do Ä‘ó, thợ sÆ¡n tranh Ä‘ang sống khỏe bá»—ng nhiên thất nghiệp, rồi thợ tách cÅ©ng dần dần bị công nghệ đẩy lùi vào quên lãng. Bà Nguyệt nói ngày xÆ°a làm tranh ít nên không đủ bán, từ ngày có máy in lụa màu trên tranh kiếng thì lượng tranh tung ra thị trường không tiêu thụ hết nên dá»™i hàng, ế ẩm. Thấy thế, các chủ tiệm áp dụng nhiều mẫu mã má»›i trên tranh kiếng nhÆ° tranh kiếng thÆ° pháp, danh ngôn, lời hay ý đẹp... nhÆ°ng vẫn không được thị trường Æ°a chuá»™ng.

Vì quyết tâm giữ nghề, bà Nguyệt vẫn còn làm tranh kiếng theo lối thủ công, tranh kiếng cẩn ốc xà cừ. Qua bàn tay nắn nót từng chút của người thợ, các hình vẽ có phần hồn, nét sÆ¡n hài hòa nên nhìn tranh sống Ä‘á»™ng hÆ¡n so vá»›i tranh kiếng làm bằng công nghệ. Má»™t mình vừa làm thợ tách, thợ sÆ¡n nên tùy theo khổ tranh lá»›n hay nhỏ phải mấy tuần bà Nguyệt má»›i làm xong má»™t bá»™ giao cho khách. Bà bảo, cÅ©ng may còn lượng người thích tranh kiếng truyền thống nên nhờ Ä‘ó bà sống được vá»›i nghề. Tuy nhiên, hiện số người làm tranh thủ công nhÆ° bà Nguyệt chỉ đếm chÆ°a hết đầu ngón tay và nguy cÆ¡ nghề này thất truyền là không tránh khỏi. “Làm tranh kiếng Ä‘òi hỏi thợ phải có hoa tay và ngồi tỉ mỉ cả buổi vá»›i từng nét vẽ, nét sÆ¡n. Do Ä‘ó, lá»›p trẻ hiếu Ä‘á»™ng không thích cái nghề buồn chán này nên không chịu học”, bà Nguyệt nói.