Tổng thống Bill Clinton coi Putin là má»™t người lạnh lùng và Ä‘áng ngại, nhÆ°ng dá»± Ä‘oán ông sẽ trở thành má»™t lãnh đạo cứng rắn, tài năng. Còn tổng thống George W. Bush muốn làm bạn và đối tác vá»›i Putin trong vấn đề chống khủng bố, nhÆ°ng cuối cùng vỡ má»™ng.

Tổng thống Barack Obama ná»— lá»±c cải thiện quan hệ vá»›i Điện Kremlin, bằng cách xây dá»±ng quan hệ vá»›i các nhà lãnh đạo Nga khác. Chiến lược này từng có tác dụng trong má»™t thời gian, nhÆ°ng quan hệ Mỹ-Nga dần xấu Ä‘i và Ä‘ang xuống Ä‘áy kể từ sau Chiến tranh Lạnh.

Vá»›i các phÆ°Æ¡ng thức khác nhau, ba đời tổng thống Mỹ đều ná»— lá»±c xây dá»±ng mối quan hệ má»›i, có ý nghÄ©a lịch sá»­ vá»›i Nga. NhÆ°ng đến cuối cùng họ đều phát hiện ra rằng những cố gắng đều khó thành trÆ°á»›c Putin, má»™t cao thủ võ thuật đồng thời là cá»±u đại tá tình báo KGB.

Họ hoặc là hình dung Putin thành má»™t con người hoàn toàn khác, hoặc là tá»± cho rằng có thể Ä‘iều khiển má»™t con người vốn không bao giờ chịu bị khống chế. Họ quan sát Putin bằng lăng kính của mình, cho rằng ông sẽ tính toán lợi ích của Nga theo giả định của họ. Và cả ba người đều Ä‘ánh giá thấp sá»± bất mãn của tổng thống Nga.

Cá»±u tổng thống Mỹ Bill Clinton (trái) và Tổng thống Nga Vladimir Putin tại Moscow tháng 4/2000. Ảnh: AFP

Washington hiện nay dường nhÆ° không còn chút ảo tưởng gì về Putin nữa, đặc biệt sau sá»± kiện Crimea sáp nhập vào Nga dẫn đến hàng loạt quyết định trừng phạt của Mỹ và châu Âu. Theo nhiều chuyên gia, câu hỏi hiện nay không còn là Mỹ vá»›i Nga cần hợp tác nhÆ° thế nào, mà là hai bên sẽ đối đầu ra sao.

"Ông ấy Ä‘ã tuyên bố rõ lập trường. Đây là con người mà chúng tôi cần đối phó, không thể hy vọng vấn đề tá»± biến mất được", New York Times dẫn lời ông Tom Donilon, cá»±u cố vấn an ninh quốc gia của Tổng thống Obama.

Theo nhận định của các trợ lý ba đời tổng thống Mỹ, các ông chủ Nhà Trắng không hề ngây thÆ¡ mà không nhận ra được con người thá»±c của Putin, nhÆ°ng họ lại cho rằng xây dá»±ng má»™t mối quan hệ tốt hÆ¡n nữa là giải pháp duy nhất. Và có lẽ chính những chính sách của phÆ°Æ¡ng Tây Ä‘ã khiến ông chủ Điện Kremlin bất mãn, ví dụ nhÆ° việc Tổ chức Hiệp Æ°á»›c Bắc Đại Tây DÆ°Æ¡ng (NATO) không ngừng mở rá»™ng ra phía Ä‘ông, chiến tranh Iraq hay chiến tranh Libya.

"Ông ấy Ä‘i ngủ vá»›i suy nghÄ© của Peter Đại đế và thức giấc vá»›i tÆ° duy của Stalin. Chúng ta cần phải hiểu rõ ông ấy là ai, muốn gì. Điều này có lẽ sẽ không giống vá»›i những gì chúng ta tưởng tượng trong thế ká»· 21", Nghị sÄ© Mike Rogers, chủ tịch Ủy ban tình báo của Hạ viện Mỹ, cho biết trong má»™t cuá»™c phỏng vấn vá»›i Ä‘ài NBC.

Ông Clinton là tổng thống Mỹ đầu tiên đối mặt vá»›i Putin, mặc dù thời gian cùng tại nhiệm của hai người không nhiều. Phần lá»›n thời gian trong hai nhiệm kỳ của Clinton, ông xây dá»±ng được mối quan hệ ổn định vá»›i cố tổng thống Boris Yeltsin. Năm 1999, Putin được chỉ định làm thủ tÆ°á»›ng và sau Ä‘ó trở thành tổng thống trong Ä‘êm giao thừa sau khi người tiền nhiệm từ chức.

"Tôi ra khỏi cuá»™c họp và tin rằng Yeltsin Ä‘ã lá»±a chọn má»™t người kế nhiệm có năng lá»±c và mẫn cán, có thể ứng phó tốt hÆ¡n ông ấy trÆ°á»›c tình hình kinh tế, chính trị bất ổn của Nga lúc Ä‘ó. HÆ¡n nữa, tình hình sức khỏe của Yeltsin thời Ä‘iểm Ä‘ó cÅ©ng không được tốt", tổng thống Clinton viết trong hồi ký của mình. 

Sau khi Putin chiến thắng trong cuá»™c bầu cá»­ tổng thống hồi tháng 3/2000, Clinton Ä‘ã gọi Ä‘iện chúc mừng. "Sau khi gác máy, tôi nghÄ© ông ấy đủ cứng rắn để Ä‘oàn kết nÆ°á»›c Nga", cá»±u tổng thống Mỹ viết.

NhÆ°ng Clinton cÅ©ng có những lo lắng về sá»± cứng rắn Ä‘ó, khi ông chủ má»›i của Điện Kremlin chỉ huy cuá»™c chiến chống ly khai ở nÆ°á»›c cá»™ng hòa Chechnya. Clinton từng thúc giục Yeltsin chú ý đến người kế nhiệm, và cảm thấy bị bị gạt sang lề khi Putin dường nhÆ° thờ Æ¡ trong việc hợp tác vá»›i má»™t tổng thống Mỹ sắp mãn nhiệm.

Tuy nhiên, Ä‘ó là thời Ä‘iểm Putin tăng tốc quá trình cải tổ hệ thống thuế, đất Ä‘ai và luật pháp Nga. Theo Ä‘ánh giá của ông Strobe Talbott, thứ trưởng Ngoại giao thời Clinton, Putin "đủ trẻ, đủ khéo léo và đủ thá»±c tế để hiểu rằng, nÆ°á»›c Nga Ä‘ang diá»…n ra quá trình dịch chuyển cần thiết mà ông ấy cần phải thúc đẩy nó".

Putin và cá»±u tổng thống George W. Bush tại Slovenia, tháng 6/2001. Ảnh: AFP

Tổng thống Bush nhậm chức vá»›i sá»± hoài nghi về Putin và từng gọi người đồng cấp là "kẻ lạnh lùng". NhÆ°ng sau cuá»™c há»™i Ä‘àm tại Slovenia tháng 6/2001, Bush lại phát biểu rằng: "Khi tôi nhìn vào mắt ông ấy, tôi thấy cả tâm hồn của ông". Putin Ä‘ã tạo sá»± kết nối vá»›i Bush, má»™t con chiên thành kính, thông qua câu chuyện về đức tin của chính bản thân mình.

Tuy nhiên, không phải ai trong chính phủ Mỹ cÅ©ng bị câu chuyện trên làm cảm Ä‘á»™ng. Cá»±u phó tổng thống Dick Cheney cho biết má»—i lần nhìn thấy Putin, trong đầu ông chỉ nghÄ© đến KGB. NhÆ°ng tổng thống Bush Ä‘ã quyết xóa nhòa hố ngăn lịch sá»­ và lấy lòng Putin khi ông thăm trại Davis cùng trang trại của gia tá»™c Bush ở Texas.

Tổng thống Putin thường nói về việc ông là lãnh đạo nÆ°á»›c ngoài đầu tiên gọi cho người đồng cấp Mỹ sau khi vụ khủng bố 11/9 xảy ra. Và ông cÅ©ng là người mở má»™t hành lang cho lá»±c lượng hậu cần của quân Ä‘á»™i Mỹ vào Afghanistan chống khủng bố.

NhÆ°ng ông chủ Điện Kremlin không cảm thấy sá»± báo Ä‘áp từ đối tác trong Nhà Trắng. Quan hệ giữa hai người trở nên căng thẳng bởi cuá»™c chiến Iraq và thái Ä‘á»™ can thiệp của Washington trÆ°á»›c tình hình chính trị trong nÆ°á»›c Nga. Đến nhiệm kỳ thứ hai của Bush, hai nhà lãnh đạo tranh cãi không thôi về chế Ä‘á»™ chính trị của Nga. Trong há»™i nghị tại Slovakia năm 2005, căng thẳng đạt đến đỉnh Ä‘iểm.

"Chẳng khác nào má»™t cuá»™c biện luận thời trung học", tổng thống Bush phàn nàn vá»›i cá»±u thủ tÆ°á»›ng Anh Tony Blair. Má»™t năm sau, sá»± thất vọng của Bush về Putin càng gia tăng hÆ¡n nữa. "Tôi nghÄ© chúng ta Ä‘ã không còn kiểm soát được ông ấy", Bush nói vá»›i má»™t nhà lãnh đạo nÆ°á»›c ngoài về Putin.

Tuy nhiên, Bush không muốn từ bỏ, bất chấp việc các quan chức xung quanh ông không còn thấy cÆ¡ há»™i. Sau cuá»™c há»™i Ä‘àm đầu tiên vá»›i Tổng thống Putin, bá»™ trưởng Quốc phòng Mỹ khi Ä‘ó là Robert Gates Ä‘ã nói vá»›i đồng nghiệp rằng: "Tôi nhìn thẳng vào mắt Putin và Ä‘úng nhÆ° những gì tôi từng dá»± Ä‘oán, ông ấy lạnh lùng nhÆ° Ä‘á".

Năm 2008, Bush thúc đẩy việc kết nạp Ukraine và Gruzia vào NATO, Ä‘á»™ng thái gây chia rẽ trong ná»™i bá»™ khối và khiến cho Putin tức giận. Tháng 8, khi hai nhà lãnh đạo Ä‘ang tá»›i dá»± Olympic Bắc Kinh, chiến sá»± tại Gruzia nổ ra.

Trong hồi ký, Bush nhá»› lại cuá»™c đối đầu vá»›i Putin. "Tôi Ä‘ã cảnh báo ông là Saakashvili (tổng thống Grudia khi Ä‘ó) máu nóng mà", Bush nói.

"Tôi cÅ©ng máu nóng", Putin Ä‘áp.

"Không, ông là người máu lạnh", Bush trả lời.

Washington Ä‘áp trả bằng cách gá»­i viện trợ nhân đạo cho Gruzia, Ä‘iều má»™t tàu chiến tá»›i khu vá»±c và ngừng thoả thuận hạt nhân dân sá»± vá»›i Nga. Bush cÅ©ng lo rằng Crimea sẽ là mục tiêu tiếp theo, nhÆ°ng cuối cùng Ä‘ã thành công trong việc ngăn cản Nga sáp nhập Gruzia.

TrÆ°á»›c tình hình cuá»™c khủng hoảng tài chính nổ ra và việc ngân hàng Lehman Brothers sụp đổ, chính quyền Bush Ä‘ã không áp dụng các lệnh trừng phạt kinh tế vá»›i Nga nhÆ° việc chính phủ Obama Ä‘ang làm hiện nay.

"Chúng tôi và các nÆ°á»›c châu Âu bị đẩy vào mối quan hệ tồi tệ vào cuối 2008", ông Stephen Hadley, cố vấn an ninh quốc gia của tổng thống Bush cho biết. "Chúng tôi khi Ä‘ó muốn hy vọng gá»­i Ä‘i má»™t thông Ä‘iệp rằng, Ä‘iều này là không thể chấp nhận được về mặt chiến lược. Nay nghÄ© lại chúng tôi có lẽ nên làm nhiều hÆ¡n, ví dụ nhÆ° trừng phạt kinh tế".

Tổng thống Obama chÆ°a từng xây dá»±ng được mối quan hệ hợp tác tin tưởng lẫn nhau vá»›i người đồng cấp Nga Putin. Ảnh: AFP

Ngay sau khi nhậm chức, Tổng thống Obama Ä‘ã thay đổi chiến lược của người tiền nhiệm, coi việc khôi phục quan hệ vá»›i Moscow là trọng tâm ngoại giao trong những ngày đầu làm chủ Nhà Trắng. Sách lược của Obama là bÆ°á»›c qua Putin, ná»— lá»±c gây dá»±ng quan hệ vá»›i các lãnh đạo khác của Nga.

Tổng thống Putin Ä‘ã tuân thủ Hiến pháp Nga, rời khỏi vị trí chủ nhân của Điện Kremlin sau khi kết thúc hai nhiệm kỳ. Ông chuyển giao quyền lá»±c cho Dmitry Medvedev, còn bản thân mình đảm nhiệm vai trò thủ tÆ°á»›ng. TrÆ°á»›c sá»± kiện trên, Tổng thống Obama quyết định coi Medvedev nhÆ° nhà lãnh đạo thá»±c sá»± của Nga. TrÆ°á»›c chuyến công du đầu tiên tá»›i Moscow, ông còn công khai tán dÆ°Æ¡ng Medvedev nhÆ° má»™t nhà lãnh đạo thế hệ má»›i.

Không ít người nghi ngờ chiến lược này của Obama, bao gồm cá»±u bá»™ trưởng Quốc phòng Gates và cá»±u ngoại trưởng Hillary Clinton. NhÆ°ng cả hai người đều thống nhất rằng chiến lược này Ä‘áng để thá»­. Hillary mang đến cho người đồng cấp Nga má»™t món quà là chiếc nút bấm in chữ "tái khởi Ä‘á»™ng".

Tuy nhiên, quan hệ Nga-Mỹ không diá»…n tiến nhÆ° những Ä‘iều ông Obama mong muốn. Bất chấp áp lá»±c ngoại giao của Washington, Moscow từ chối dẫn Ä‘á»™ và cấp phép tị nạn cho cá»±u nhân viên tình báo Edward Snowden. Trong vấn đề Syria, Nga cÅ©ng ba lần bỏ phiếu phản đối dá»± thảo nghị quyết do Mỹ Ä‘i đầu, có ná»™i dung cho phép Liên Hợp Quốc áp đặt lệnh trừng phạt lên chính quyền Tổng thống Bashar al-Assad. Tổng thống Putin cÅ©ng không chấp thuận Hiệp Æ°á»›c cắt giảm vÅ© khí hạt nhân chiến lược (START má»›i) do Tổng thống Obama ký duyệt.

Má»™t số chuyên gia về Nga cho rằng Tổng thống Obama không hiểu ông Putin Ä‘ánh giá nhÆ° thế nào về cuá»™c biểu tình diá»…n ra tại thủ Ä‘ô Kiev của Ukraine, cuá»™c biểu tình dẫn đến sá»± ra Ä‘i của ông Viktor Yanukovych. 

"Trong hoàn cảnh Obama và Putin chÆ°a xây dá»±ng được mối quan hệ hữu hảo và tin cậy lẫn nhau, thì khả năng giải quyết vấn đề thông qua tiếp xúc cấp cao gần nhÆ° là không thể", ông Andrew Weiss, phó chủ tịch Quỹ hòa bình quốc tế Carnegie, nguyên cố vấn về vấn đề Nga của tổng thống Clinton, bình luận.

Obama từng ná»— lá»±c giải quyết khủng hoảng Ukraine, thông qua việc nhờ Thủ tÆ°á»›ng Đức Angela Merkel, người có quan hệ tốt vá»›i Putin, làm trung gian Ä‘iều Ä‘ình. NhÆ°ng bà Merkel nói riêng vá»›i tổng thống Mỹ rằng Tổng thống Putin "sống trong má»™t thế giá»›i khác". 

Câu chuyện Ä‘ang diá»…n ra tại Washington hiện nay xoay quanh câu hỏi: Tổng thống Putin không ngừng thay đổi trong suốt 15 năm qua, hay chỉ là bởi cách nhìn thế giá»›i của ông và phÆ°Æ¡ng Tây không giống nhau.

Má»™t số chuyên gia cho rằng Obama và hai người tiền nhiệm chỉ nhìn thấy Ä‘iều mà họ muốn nhìn thấy. "Căn cứ theo quan niệm của phÆ°Æ¡ng Tây, Putin là má»™t người theo chủ nghÄ©a thá»±c dụng, sẽ hợp tác nếu nhÆ° lợi ích chung đủ lá»›n. NhÆ°ng chúng ta Ä‘ã bị cách nghÄ© này che mắt, bởi quên rằng mục Ä‘ích của Putin là thay đổi trật tá»± thế giá»›i sau Chiến tranh Lạnh", Giáo sÆ° James Goldgeier, trưởng khoa quan hệ quốc tế thuá»™c đại học American, nhận định.

"Moscow Ä‘ã mất Ä‘i sức hưởng quan trọng trong trật tá»± thế giá»›i sau Chiến tranh Lạnh, phải chứng kiến cảnh phÆ°Æ¡ng Tây không ngừng mở rá»™ng phạm vi ảnh hưởng.

"PhÆ°Æ¡ng Tây cho rằng ông ấy không lý trí, nhÆ°ng trên thá»±c tế ông ấy rất lý trí theo logic của riêng mình và chuẩn bị rất kỹ càng", ông Andrei Illarionov, cá»±u cố vấn của Tổng thống Putin, nói. "Chính là phÆ°Æ¡ng Tây Ä‘ã xa rời thá»±c thế chứ không phải Putin".

Quay lại

Đức DÆ°Æ¡ng (theo New York Times)