Hồ sen, nÆ¡i nhốt "Ông Năm Chèo". Ảnh: PSL

(TBKTSG Online) - Vào những năm đầu thế ká»· XX trở về trÆ°á»›c, vùng Bảy Núi ở Nam bá»™ là giang sÆ¡n của ác thú và bệnh tật hoành hành; nhÆ°ng Ä‘ó cÅ©ng là nÆ¡i các đạo sÄ©, nhà sÆ° đến tu tập hoặc hành thiện cứu đời, giúp nÆ°á»›c vá»›i nhiều huyền thoại lÆ°u truyền đến nay về vùng “Thất SÆ¡n huyền bí”. Trại ruá»™ng Thá»›i SÆ¡n nằm ở chá»— gần nhÆ° “sÆ¡n cùng thủy tận” của huyện Tịnh Biên (An Giang) tưởng chừng Ä‘ã chìm vào quá vãng hÆ¡n trăm năm qua, nay lại nhá»™n nhịp, rá»™n ràng Ä‘ón khách nhàn du.

Từ tỉnh lá»™ 948 rẽ vào con đường đất chừng 500 mét là thấy ngôi Ä‘ình Thá»›i SÆ¡n to lá»›n nằm bên tay phải, bên kia đường là chân núi Kéc. Cứ tưởng cái trại ruá»™ng năm xÆ°a nay vẫn là má»™t nÆ¡i quạnh vắng, nhÆ°ng chúng tôi hết sức bất ngờ khi chứng kiến mấy chiếc xe khách 60 chá»— đậu choán má»™t bãi đất rải rác bóng cây. Còn quanh hành lang Ä‘ình, nhất là nÆ¡i nhà khách, những người hành hÆ°Æ¡ng từ nhiều nÆ¡i tụ năm tụ bảy chuyện vãn, kẻ nằm, người ngồi.

Chuyện xÆ°a kể rằng, Đoàn Minh Huyên sanh ngày rằm tháng Mười năm Đinh Mão (1807) tại làng Tòng SÆ¡n (Cái Tàu Thượng, Sa Đéc, Đồng Tháp hiện nay). Năm 1849, có trận dịch hoành hành tại làng Tòng SÆ¡n, ông ra tay cứu chữa thành công. Thời gian nầy, ông khai sáng giáo phái Bá»­u SÆ¡n Kỳ HÆ°Æ¡ng. Vá»›i cách tu không chú trọng hình thức, không ăn chay, không thờ tượng, không xây cất chùa chiền.

Trần Văn Thành, má»™t đại đệ tá»­ của Đoàn Minh Huyên, Ä‘ã Ä‘Æ°a tín niệm nầy vào lòng tín đồ khiến họ hăng hái tham gia chống quân Pháp xâm lược để “đền Æ¡n quốc vÆ°Æ¡ng thủy thổ (theo nghÄ©a Æ¡n Tổ quốc) bảo vệ vùng núi Cấm, nÆ¡i Phật sẽ xuất hiện, mở vận há»™i má»›i cho toàn thể loài người” (SÆ¡n Nam, “Lịch sá»­ đất An Giang”). Về sau, ông về tu tại Tây An Cổ Tá»± (núi Sam, An Giang) nên được tín đồ tôn gọi “Phật Thầy Tây An”.

Tượng cọp trÆ°á»›c tiền Ä‘iện Ä‘ình Thá»›i SÆ¡n. Ảnh: PSL

Năm 1851, ông dẫn má»™t số tín đồ khai hoang vùng Láng Linh và Thá»›i SÆ¡n, cắm thẻ quanh vùng Thất SÆ¡n. Buổi đầu, dÆ°á»›i sá»± hÆ°á»›ng dẫn của hai đại đệ tá»­ là Tăng Chủ và Đình Tây, hàng ngàn tín đồ Ä‘ã cày sạ lúa tại Xuân SÆ¡n và HÆ°ng Thá»›i, sau gá»™p lại là Thá»›i SÆ¡n, gọi Trại ruá»™ng Thá»›i SÆ¡n. Trại ruá»™ng là nÆ¡i cung cấp lÆ°Æ¡ng thá»±c cho hàng ngàn gia Ä‘ình tại Ä‘ây ăn no, có sức Ä‘ánh quân xâm lược.

Đến Thá»›i SÆ¡n bây giờ, trại ruá»™ng năm xÆ°a Ä‘ã chia tách thành nhiều mảnh nhỏ do nhiều người khai thác, không chỉ làm ruá»™ng mà nhiều nÆ¡i trở thành vườn cây ăn trái... NhÆ°ng đến Ä‘ây ai cÅ©ng được nghe kể về hai đại đệ tá»­ của Phật Thầy Tây An về hÆ¡n trăm năm trÆ°á»›c: Cụ Đình Tây tên thật là Bùi Văn Tây. Cụ Tăng Chủ tức Bùi Văn Thận, còn gọi Bùi Thiền SÆ°. Họ là những người có đức lá»›n, đạo pháp uyên thâm, võ dÅ©ng phi thường nên rất được dân chúng tôn kính.

“Ông Tăng võ nghệ rất giỏi, hình vóc to lá»›n, miệng rá»™ng tay dài, bàn tay buông xuống chí mày đầu gối, chân tay mọc lông dầy bịt, tiếng nói sang sảng nhÆ° sấm mà tâm tính hồn nhiên, quả quyết. Ông Ä‘ã làm chúa tể của chúa sÆ¡n lâm ở Ä‘ây má»™t thời” (Nguyá»…n Văn Hầu, “Ná»­a tháng trong miền Thất SÆ¡n”). Má»™t lần cọp về xóm vào chập tối, người người rút lên gác, Ä‘ánh mõ tre báo Ä‘á»™ng. Ông Tăng Chủ cầm mác thong Ä‘ánh cọp. Cọp nhảy tràn tính phủ mình ông, ông nhanh nhảu ngồi thụp xuống, dá»±ng đứng mác thong, má»™t tay thủ thế. Cọp né sang má»™t bên, ông Tăng Chủ “đấm lẹ vào hông nó má»™t quả đấm thôi sÆ¡n và thuận chân bồi thêm vào hạ bá»™ nó má»™t miếng Ä‘á nặng Ä‘òn. Cọp rống lên má»™t tiếng vang rừng rồi ngã lăn bất tỉnh” (Nguyá»…n Văn Hầu, sÄ‘d). Ông vá»±c cọp dậy, khuyên bỏ tánh hung hăng, nó nghe theo, lẳng lặng rút vào rừng sâu. Ông Tăng Chủ còn Ä‘ánh cọp nhiều lần và đều tha chết. Chuyện còn kể má»™t bữa Ä‘i rừng ông Tăng Chủ thấy má»™t con cọp nằm vá»›i dáng khổ sở. Ông hỏi bá»™ mắc xÆ°Æ¡ng hả? Cọp gật đầu. Ông giúp lấy cục xÆ°Æ¡ng ra khỏi họng nó. Mấy hôm sau nó tha má»™t con heo rừng to lá»›n đến tạ Æ¡n ông...

Có thuyết nói Ä‘ình Thá»›i SÆ¡n do Đoàn Minh Huyên và các đệ tá»­ xây dá»±ng vào năm 1851 để thờ vị thần chủ quản vùng đất mà họ đến khai phá. Ban đầu Ä‘ình được xây cất bằng cây rừng, mái tranh, vách lá, nền đất. Năm 1945, Ä‘ình bị quân Pháp đốt; mãi đến năm 1956 má»›i được người dân dá»±ng lại vá»›i khung sườn bằng gá»—, lợp ngói, nhÆ°ng lại bị bom Ä‘ánh sập.

Du khách dâng hÆ°Æ¡ng trong Ä‘ình Thá»›i SÆ¡n. Ảnh: PSL

Sau năm 1975, dân làng xây dá»±ng lại Ä‘ình, tồn tại đến ngày nay. Đình có lối kiến trúc cổ lầu, ba bá»™ nóc, mái nhị cấp, lợp ngói Phú Hữu, tường xây, nền gạch men, bốn cá»™t chính bằng bê-tông cốt sắt có đường kính 60cm biểu trÆ°ng cho “tứ chúng”. TrÆ°á»›c Ä‘ình là cổng tam quan có mái che cổ kính. Sân Ä‘ình có bàn thờ Tổ quốc, Thần Nông và các miếu thờ SÆ¡n Quân, Bạch Mã, chiến sÄ© trận vong...

Ná»™i thất Ä‘ình trang trí nhiều màu sắc, các khánh thờ chạm khắc công phu, sắc nét vá»›i các đề tài: Bát tiên, cuốn thÆ°, hoa, Ä‘iểu thú. Đình thờ Thần hoàng bổn cảnh, trÆ°á»›c hÆ°Æ¡ng án có cặp hạc đứng trên lÆ°ng quy chầu thần. Hai bên tả, hữu có các bàn đối xứng thờ Tiền hiền, Hậu hiền. Có võ ca làm chá»— diá»…n tuồng hát bá»™i trình thần vào các ngày đại lá»… kỳ yên. Ngoài cổng là má»™t hồ nÆ°á»›c rá»™ng chứa nÆ°á»›c sinh hoạt cho cả vùng. Và cÅ©ng chính hồ nÆ°á»›c nầy, theo truyền thuyết, là nÆ¡i ông Đình Tây lén Phật Thầy thả nuôi má»™t con sấu hung dữ có tên “Ông Năm Chèo”.

Hồ nÆ°á»›c nầy xung quanh cẩn Ä‘á xanh, trồng súng, lÆ°á»›i mắt cáo rào phía trên tường rào xi măng cao chừng ná»­a thÆ°á»›c. Đi vòng theo bờ hồ về phía tay phải trÆ°á»›c cá»­a Ä‘ình má»™t Ä‘á»—i thấy má»™t chiếc cổng sÆ¡n vàng chữ đỏ, ghi: “Má»™ Ông Thiền SÆ° Bùi Tăng Chủ”. Hai cá»™t cổng là Ä‘ôi câu đối: “Thiền sÆ° tánh tịnh lìa biển khổ / Tăng Chủ tâm thành khỏi sông mê”. Vào cổng là phần má»™ ông Tăng Chủ, trên nền tam cấp, mái nóc bằng, riềm mái sÆ¡n đỏ vá»›i hoa văn. Hai cá»™t trÆ°á»›c má»™ có cặp liá»…n đối ca tụng công đức của Bùi Tăng Chủ. TrÆ°á»›c cổng má»™, nÆ¡i vòng rào hồ, sát đất là hàng cá»™t xi măng, cao khoảng năm tấc. Ông Lê Văn Thiết, 90 tuổi, là người thường xuyên có mặt tại Ä‘ình, lụm cụm chỉ cho chúng tôi xem bên dÆ°á»›i ba chiếc cá»™t vòng rào có hai chiếc cá»™t nhỏ, bảo Ä‘ây là nÆ¡i ông Tăng Chủ Ä‘ã từng xiềng ông Năm Chèo.

Má»™ Bùi Tăng Chủ. Ảnh: PSL

Theo truyền thuyết, má»™t hôm Phật Thầy sai ông Đình Tây xuống Láng Linh để đỡ đẻ cho má»™t phụ nữ ở má»™t căn chòi giữa đồng. Khi mẹ tròn con vuông, người chồng tên Xinh chuyên nghề săn bắt rắn, về tá»›i chòi lạy tạ Æ¡n và biếu ông Đình Tây má»™t con sấu con vừa bắt được. Đây là má»™t con sấu dị hình: mình màu đỏ, lốm đốm bông, có năm chân. Ông Đình Tây thấy lạ Ä‘em về nuôi chÆ¡i. Về Thá»›i SÆ¡n, ông cho Phật Thầy Tây An xem. Phật Thầy bảo Ä‘ó là con quái vật, phải giết Ä‘i để tránh hậu họa. Ông Đình Tây tiếc nên giấu Ä‘em sấu xiềng trong hồ sen. Vì có năm chân nên con sấu được gọi là ông Năm Chèo. Ba bốn năm sau, sấu trở nên to lá»›n, có thể quật được người. Má»™t Ä‘êm mÆ°a gió, sấu bứt xích sắt bỏ Ä‘i. Ông Đình Tây sợ sấu gây tai họa nên đến thú tá»™i vá»›i Phật Thầy. Phật Thầy trao cho ông má»™t cây mun, má»™t lưỡi câu và hai cây lao đều làm bằng sắt để trừ diệt ác thú.

Sau khi Phật Thầy viên tịch, ông Năm Chèo thường xuất hiện ở Láng Linh gây tai họa cho nhân dân. Khi ông Đỉnh Tây Ä‘em khí giá»›i tá»›i thì nó trốn mất. Nhiều lần không bắt được sấu, cuối cùng ông Đình Tây nói: “Nếu sấu thần chÆ°a tá»›i số, thì đừng phá hoại xóm làng, còn nhÆ° nay căn Ä‘ã hết, thì hãy sá»›m chịu oai trời, đừng để phải phiền ta” (Võ Thành PhÆ°Æ¡ng, “Tìm hiểu An Giang xÆ°a”). Từ Ä‘ó không ai thấy ông Năm Chèo Ä‘âu nữa.

Trong “Ná»­a tháng trong miền Thất SÆ¡n, Nguyá»…n Văn Hầu cho biết: “có người nói khi Tây bố binh Gia Nghị (Đạo binh do Quản CÆ¡ Trần Văn Thành chỉ huy kháng Pháp từ 1868 đến 1873), nghÄ©a quân  rút lui nhÆ°ng vì lúa dầy quá thuyền chống không Ä‘i, thì ông Năm Chèo xuất hiện làm lúa rạp má»™t luồng cho thuyền theo Ä‘ó mà chống. Danh ông Năm Chèo vang dá»™i cÅ©ng bằng danh ông Đình Tây”.

TrÆ°á»›c tiền Ä‘iện Ä‘ình, phía trÆ°á»›c cá»™t cờ  có cây dầu cổ thụ. Gần gốc cây, có tượng hai con cọp hÆ°á»›ng về má»™t khuôn viên nhỏ trong hàng rào xi măng và sắt sÆ¡n đỏ có dá»±ng tấm bia, ghi: “Di tích lịch sá»­ cách mạng. Đình Thá»›i SÆ¡n được bảo vệ theo Quyết định số 1910/1999 QĐUB ngày 26-08-1999 của UBND tỉnh An Giang”. Ghi vậy là vì trong hai thời kỳ kháng chiến chống Pháp và Mỹ, ngoài là nÆ¡i thờ cúng, Ä‘ình Thá»›i SÆ¡n còn là nÆ¡i dung chứa nhiều cán bá»™ cách mạng.